آشنایی با رشته علوم و مهندسی محیط زیست

در این مطلب ما قصد داریم به‌طور کامل درباره‌ رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست به‌طور کامل صحبت نماییم و شما را با این رشته و آینده شغلی این رشته آشنا نماییم. پس پیشنهاد می‌کنم، در ادامه با ما همراه باشید. بدون شک پدید آمدن رشته‌های بین‌رشته‌ای از خصوصیات عصر جدید در صحنه آموزش عالی جهانی است.

در راستای مطالعات انجام شده برای دورنمای رشته‌های مهندسی تا سال 2020 توسط آکادمی ملی مهندسی ایالات‌متحده در سال 2004 و 2005، رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست به‌عنوان هسته مرکزی درصحنه آموزش مهندسی بیست سال آینده قرارگرفته است. دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای علوم مهندسی از رشته‌های مطرح در دنیای علم و فناوری امروز است و در دانشگاه‌های معروف دنیا همچون دانشگاه برکلی کالیفرنیا، هاروارد و … وجود دارد.

ابتدا برای آشنا شدن با رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست بهتر است تعریفی کامل و کاربردی از این رشته برای شما ارائه نماییم.

 تعریف رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست

علوم و مهندسی محیط‌زیست، رشته چند برنامه‌ای است که نیازمند همراهی اصول فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی با تجزیه‌وتحلیل مهندسی برای محافظت محیط‌زیست و ترمیم آن است. رشته علوم مهندسی زیست‌محیطی درس‌هایی از بخش‌های گوناگون را ترکیب می‌کند تا برنامه‌ای را که پایه‌ای قوی در علوم و مهندسی دارد، ایجاد کند. این رشته محیطی را فراهم می‌کند که در آن دانشجویان می‌توانند ضمن فراگیری فنون مهندسی، علائق خود را در حوزه‌های مختلف علوم نیز دنبال کنند.

 کارشناسی پیوسته علوم مهندسی زیست‌محیطی، دوره آموزشی مرکب از تعدادی دروس نظری، کاربردی و آزمایشگاهی و برنامه تحقیقاتی درزمینهٔ مهندسی محیط‌زیست جهت افزایش اطلاعات کارشناسانی نظیر کارشناسان مهندسی عمران، مهندسی آب، مهندسی شیمی، مهندسی محیط‌زیست، مهندسی مکانیک و مهندسی بهداشت محیط و نیز ایجاد زمینه کافی جهت درک و توسعه و کاربرد تکنیک‌های موجود در این رشته است. باوجودی که گرایش مهندسی محیط‌زیست در رشته مهندسی عمران وجود دارد، برنامه علوم مهندسی پایه‌ای وسیع‌تر ازآنچه در مهندسی عمران وجود دارد، ایجاد می‌کند. این گرایش دانشجویان را برای کار یا تحصیل در دوره‌های کارشناسی ‌ارشد در شاخه‌های مرتبط با محیط‌زیست آماده می‌کند.

همچنین می‌توان این رشته را این‌گونه نیز توصیف کرد:

رشته‌های میان‌رشته‌ای پلی میان دو یا چند رشته است که یکی از اهداف این رشته‌ها‌ کاربردی‌تر شدن علوم است. در این میان علوم مهندسی زیست‌محیطی، حوزه‌ای چند برنامه‌ای است که نیازمند همراهی اصول فیزیکی، شیمیایی و بیولوژی با تجزیه‌وتحلیل مهندسی برای محافظت محیط‌زیست و ترمیم آن است. رشته علوم مهندسی زیست‌محیطی، درس‌هایی از بخش‌های گوناگون را ترکیب می‌کند تا برنامه‌ای را که پایه‌ای قوی در علوم و مهندسی دارد، ایجاد نماید. این رشته از بین داوطلبان گروه آزمایشی علوم ریاضی فنی و علوم تجربی دانشجو می‌پذیرد. مهندسی محیط‌زیست شاخه‌ای از محیط‌زیست است که با استفاده از اصول علمی و مهندسی برای حفاظت از محیط‌زیست در ابعاد جهانی در مقابل اثرات نامطلوب عوامل طبیعی و اثرات بالقوه زیان‌آور فعالیت‌های طبیعی و انسانی و برای بهبود کیفیت محیط‌زیست تلاش می‌کند.

گرایش مهندسی محیط‌زیست در رشته مهندسی عمران هم وجود دارد، اما برنامه علوم مهندسی زیست‌محیطی پایه‌ای وسیع‌تر از آنچه در مهندسی عمران وجود دارد، ایجاد می‌کند. رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست در ایران در شاخه علوم منابع طبیعی قرار دارد اما با گسترش روزافزون و چشم‌گیر این علم در جهان و همچنین در کشور ما، این رشته با عنوان مهندسی منابع طبیعی محیط‌زیست هم‌اکنون در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود. به وجود آمدن رشته‌ی تحصیلی با این عنوان نیز یکی از دستاوردهای این تفکر بشر است؛ زیرا برای رسیدن به این مقصود نیاز به نیروی متخصص در این عرصه است تا با جمع‌بندی علوم مختلف رشته‌های گوناگون و با ارائه راه‌حل‌های منطقی‌تر (و نه به شکل انحصاری و قابل‌قبول کارشناسان یک‌رشته) بتواند به این مهم دست یابد. گرایش محیط‌زیست یک رشته چند بخشی یا بین رشته‌ای است و آمیخته‌ای از علوم بیولوژی، اکولوژی، فیزیک، شیمی، ریاضی، آمار، اکولوژی کاربردی و جغرافیا است. این گرایش تلاش می‌کند تا بین محیط انسان یا محیط شهری و محیط فراشهری مثل مرتع، جنگل و … پل بزند تا بشر با استفاده از دانش روزافزون خود به نحوی عمل کند که با نیازها و امیدهایش هماهنگی بیشتری داشته باشد و در نهایت زندگی بهتری را برای خود و آیندگان فراهم سازد.

گرایش‌های رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست

رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست یک‌رشته چندبخشی یا بین‌رشته‌ای است و از ترکیب علوم بیولوژی، اکولوژی، فیزیک، شیمی، ریاضی، آمار، اکولوژی کاربردی و جغرافیا است. این گرایش تلاش می‌کند تا بین محیط انسان یا محیط شهری و محیط فراشهری مثل مرتع، جنگل و … ارتباط برقرار نماید تا بشر با استفاده از دانش روزافزون خود به نحوی عمل کند که با نیازها و امیدهایش هماهنگی بیشتری داشته باشد و در نهایت زندگی بهتری را برای خود و آیندگان فراهم سازد. همچنین تلاش می‌کند تا با ارائه دانش و آگاهی‌های لازم درباره اکولوژی حیات‌وحش، اکولوژی دریاها، نحوه آلودگی محیط‌زیست، نحوه طراحی پارک‌های ملی و جنگلی و … به حمایت و حفاظت از محیط‌زیست و حل مشکلات زیست‌محیطی بپردازد. در کشور ما محیط‌زیست در مقطع کارشناسی یکی از گرایش‌های مهندسی منابع طبیعی است و در آن بیشتر به اکوسیستم‌های طبیعی پرداخته می‌شود، اما استادان محیط‌زیست معتقدند که باید مثل سایر کشورهای دنیا، محیط‌زیست را به‌عنوان یک‌رشته مجزا ارائه دهیم و در آن علاوه بر اکوسیستم‌های طبیعی به اکوسیستم‌های شهری نیز پرداخته شود. چون در حقیقت محیط‌زیست به تعامل و ارتباط بین محیط‌های انسانی و طبیعی می‌پردازد و صحیح نیست که این دو را مجزا از یکدیگر بررسی کنیم.

هدف و ماهیت رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست

از مهم‌ترین اهداف این رشته، می‌توان به آموزش افرادی اشاره کرد که دارای توانایی‌های لازم جهت طراحی و نظارت بر حسن اجرای پروژه‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف مهندسی محیط‌زیست بوده و علاوه بر این قادر به انجام تحقیقات لازم جهت حل مسائل و مشکلات زیست‌محیطی کشور نیز باشند.

از مهم‌ترین پروژه‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف علوم و مهندسی محیط‌زیست کشور عبارت‌اند از:

– طراحی تأسیسات آب و فاضلاب شهری، روستایی و صنعتی

– برنامه‌ریز و مدیریت اجرای طرح‌های زیست‌محیطی

– شناخت و کنترل آلودگی منابع آب، خاک و هوا

– کنترل آلودگی‌های حاصل از مواد زائد جامد

توانایی افراد برای ورود به این رشته

بدون شک هرگز شما نخواهید توانست پرندگان را از روی کتاب بشناسید. پس در حقیقت، چنین امری اصلاً امکان‌پذیر نخواهد بود. شما خواهید دانست که بوم‌شناسی به معنای شناخت خانه طبیعت است؛ یعنی باید به درون طبیعت رفت و از داخل خود طبیعت با اصول حاکم بر آن آشنا شد و دغدغه‌ها و مشکلات محیط‌زیست را در خود طبیعت جست‌وجو کنید و سپس در پی ارائه راه‌حل متناسب با آن مشکل باشید. به همین علت دانشجویان این رشته باید به طبیعت علاقه‌مند باشند و با صبر و حوصله و همچنین تلاش و کوشش فراوان، رمز و راز حیات را از درون طبیعت بیاموزند.

علاقه و استمرار به طبیعت و محیط‌زیست لازمه این رشته خواهد بود؛ زیرا بدون عشق شما هرگز نخواهید توانست هفته‌ها در صحرا، جنگل، دشت یا تالاب برای بررسی رفتار یک حیوان یا پیدا کردن یک گونه خاص حیوانی یا گیاهی حضور داشته باشید و در بعضی مواقع شرایط نامساعد جوی یا حشرات موذی مثل ساس، کنه، عقرب و … را تحمل کنید. دانشجویان مشغول به تحصیل در این رشته بدون شک باید از هوش و خلاقیت سرشاری برخوردار باشند تا بتوانند مشکلات محیط‌زیست را به‌خوبی و به‌درستی درک نمایند و راه‌حلی مناسب و خلاقانه برای آن مشکل پیدا نمایند؛ زیرا مشکلات زیست‌محیطی هرگز صبر نخواهند کرد تا شما هر زمان که تصمیم گرفتید به فکر چاره‌اندیشی باشید و امکان دارد یک مشکل در زمانی کوتاه به یک فاجعه بسیار عظیم تبدیل شود. در مورد توانمندی‌های لازم برای هر گرایش نیز باید این نکته را بیان نمود که دانشجویان رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست باید در زمینه صنعت، فرهنگ، سیاست و اقتصاد اطلاعات عمومی بسیار خوبی داشته باشند و علاوه بر این بتوانند درباره مسائل ذکر شده اظهارنظر نمایند. چراکه محیط‌زیست به دانشجویانی که دروس را حفظ کنند، نیازی ندارد. بلکه دانشجویانی باید وارد این رشته شوند که برای مشکلات زیست‌محیطی پروژه و طرح ارائه داده و خود مجری طرح‌هایشان باشند.

آینده شغلی رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست

مهم‌ترین رکن در این رشته حیات اقتصادی و سیاسی هر کشور، استقلال و وجود نیروی انسانی متعهد، متفکر و کاردان است. به همین دلیل نیروی انسانی لایق و کاردان می‌تواند با استفاده از قدرت تصمیم‌گیری و استقلال و برنامه‌ریزی خوب دولت، از رکن دوم؛ یعنی منابع سرشار خداوند از قبیل آب، خاک، جنگل، مرتع برای بهبود زندگی و رفاه مردم و جامعه بهره‌برداری کند.

به‌طور واضح می‌توان بیان نمود که تعادل این دو عامل، شرط مطلوب و اساسی بهره‌وری بهینه و تداوم حیات یک جامعه است. کارشناسان منابع طبیعی نقش مهمی در ایجاد تعادل بین این دو عامل دارند؛ زیرا از یک‌سو، عامل مهمی در حفظ و گسترش منابع طبیعی هستند و از سوی دیگر، نحوه استفاده و بهره‌برداری بهینه از این منابع را می‌دانند. برای مثال، فارغ‌التحصیلان گرایش مرتع و آبخیزداری می‌توانند با برنامه‌ریزی‌های صحیح و نظارت بر حسن اجرای آن‌ها و آموزش به‌منظور اصلاح و توسعه مراتع، جلوگیری از فرسایش آب‌وخاک و پر شدن مخازن سدها و تثبیت شن‌های روان، نقش بسیار مهمی در حفظ و گسترش منابع طبیعی از قبیل مرتع، آب‌وخاک داشته باشند.

این نکته بسیار مهم و ضروری است که در عصر کنونی بحران محیط‌زیست در تمام دنیا وجود دارد و اهمیت این رشته هرروز در حال افزایش خواهد بود و به همین منظور نیاز است افرادی بتوانند با کسب دانش و تخصص کافی در حل مشکلات زیست‌محیطی کره زمین قدم‌های مثبتی بردارند. کشور ما نیز سازمانی تحت عنوان سازمان محیط‌زیست وجود دارد که اصلی‌ترین مکان برای استخدام فارغ‌التحصیلان رشته محیط‌زیست است. هم‌چین سازمان نهادهای دیگری مانند شهرداری، وزارت جهاد و کشاورزی، سازمان هواشناسی، سازمان منابع طبیعی و دیگر نهادهایی که به کارشناسان محیط‌زیست در جهت ارائه مشاوره نیاز خواهند داشت. این امر به این دلیل است که دستگاه‌ها و کارخانه‌های مختلف باید بتوانند سیاست‌های تولیدی خود را منطبق بر اصول محیط‌زیست اجرا نمایند تا کم‌ترین آسیب به محیط‌زیست وارد شود.

افرادی که بتوانند در رشته محیط‌زیست دانش خود را افزایش دهند و به مقاطع بالادست پیدا کنند، بدون شک می‌توانند دریکی از سازمان‌ها مشغول به کارشده و کمک بسیار بزرگی به بهبود محیط‌زیست کشور کنند. همچنین دانشجویان فارغ‌التحصیل در این رشته می‌توانند در سازمان پارک‌ها و فضای سبز، مدیریت پارک‌های ملی و منطقه‌ای و سازمان حفاظت محیط‌زیست مشغول به کار شوند. علاوه بر این امکان همکاری با سازمان‌های محیط‌زیست درزمینهٔ شناخت منابع آلودگی در هوا، آب یا خاک و تشخیص میزان آلودگی‌های کمی و کیفی نیز وجود خواهد داشت. وزارت کشور، وزارت نیرو، شهرداری و وزارت نفت از دیگر مراکز جذب دانش‌آموختگان این رشته مهم و حیاتی خواهد بود.

مهم‌ترین دروس دانشگاهی این رشته

دروس تخصصی الزامی که شما بدون شک باید آن‌ها را کاملاً جدی بگیرید شامل: بوم‌شناسی مهره‌داران، مبانی مدیریت حیات‌وحش، زیست‌شناسی و شناخت حیوانات شکاری، حقوق و مدیریت محیط‌زیست، اکولوژی دریاها، فنون و مدیریت حیات‌وحش، آلودگی هوا، انسان و محیط‌زیست، مناطق حفاظت‌شده پارک‌های ملی و جنگلی، پارک داری، طراحی و مهندسی پارک‌های ملی و جنگلی، آلودگی آب‌وخاک، زیست‌شناسی حفاظت، جلسه بحث، پروژه

دروس تخصصی انتخابی نیز بسته به علاقه خود بوده که شامل:

محیط‌زیست و کشاورزی، بهسازی طبیعت و حفظ محیط‌زیست، بوم‌شناسی سیمای سرزمین، آکنده، ماهی‌شناسی، آبزی‌پروری، جنگل‌شناسی عمومی، ترویج و آموزش منابع طبیعی، آبزیان، ژئومورفولوژی، جاده‌سازی، طرح آزمایش‌ها کشاورزی، فیزیولوژی جانوری، مدیریت مواد زائد و جامد، جنگلداری، بوم‌شناسی تالاب‌ها، مرتع‌داری، کارآفرینی عمومی، فضای سبز شهری، اکوتوریسم، دوزیستان و خزندگان ایران، پرنده‌شناسی، لیمنولوژی عمومی

دروس اصلی و مهم نیز شامل:

هوا و اقلیم‌شناسی، اقتصاد عمومی-خاک شناسی، شناخت محیط‌زیست، هیدرولوژی، جامعه‌شناسی، مساحی و نقشه‌برداری، عکس‌های هوایی، حفاظت خاک، درختان و درختچه‌های ایران، آشنایی با رایانه، گیاهان آبزی، شناسایی گیاهان مرتعی، مبانی سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیای

و همچنین دورس پایه نیز شامل:

ریاضیات عمومی، فیزیک عمومی، شیمی عمومی، شیمی آلی، آمار و احتمالات، گیاه‌شناسی عمومی، اکولوژی، کارتوگرافی، رسم فنی، میکروبیولوژی، ژنتیک، زمین‌شناسی، جانورشناسی.

دوره تحصیل رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست

بر اساس آئین‌نامه جدید مصوب شورای عالی برنامه‌ریزی، طول دوره کارشناسی علوم مهندسی چهار سال خواهد بود و به هشت ترم تحصیلی تقسیم خواهد شد. حداکثر زمان مجاز برای تحصیل در این رشته 6 سال است و در هر نیمسال تحصیلی 16 هفته کامل آموزش وجود خواهد داشت. نظام آموزشی این دوره واحدی است و برای هر واحد درس نظری در هر نیمسال ۱۶ ساعت کلاس آموزشی در نظر گرفته شده است. تعداد واحدهای دوره کارشناسی علوم مهندسی در مجموع ۱۴۱ واحد است.

در پایان

نیز باید به این نکته توجه نمود که رشته علوم و مهندسی محیط‌زیست ازجمله رشته‌های دانشگاهی است که در سطح جهانی توجه بسیار ویژه‌ای به آن می‌شود؛ چراکه این توجه ویژه را نیز می‌توان در بحران‌های زیست‌محیطی دانست که هم‌اکنون در عصر جدید در جریان هستند. به همین دلیل بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از فارغ‌التحصیلان این رشته استقبال ویژه‌ای به عمل می‌آورند و آن‌ها را در دانشگاه‌های خود پذیرش می‌نمایند. همچنین برای رسیدن به بالاترین درجات در زندگی شما نیازمند آن خواهید بود تا نسبت به دیگران منحصربه‌فرد و خاص باشید تا به درجات عالی در هر مقطع زندگی برسید.